İçerdikleri unsurlar dikkate alındığında Azerbaycan Edebiyatında çok önemli bir yere sahip olan 1960 Nesri (Yeni Nesir) eserlerinin, sosyalizm realizmi çerçevesinde verilenlerden farklı oldukları ortaya çıkmaktadır.
Bu dönemin eserleri ve yazarlarına yönelik eleştiriler göz önüne alındığında, hikâye ve romanların neden Yeni Nesir, yazarlarının da Yeni Nesil olarak adlandırıldıkları daha iyi anlaşılmaktadır.
Yeni Nesir'i, sosyalizm realizmi (sosyalist gerçekçilik) anlayışı ile eserler verilen dönemden ayıran üç temel özellik konu, kişi ve mekândır. Bunlar, Yeni Nesir hikâye ve romanlarında işlevsel açıdan en çok değişim gösteren unsurlardır. Bu nedenle Yeni Nesir roman ve hikâyeleri konu, kahraman ve mekân açısından incelendi. Bu çalışmada 1960 Nesri'ni önceki dönemlerden ayıran özellikleri ele alındığı için eserlerdeki zaman kavramı değerlendirmeye tabi tutulmadı.
Yazarlar kaybolmaya yüz tutmuş toplumsal değerleri, aileyi ve insan ilişkilerini eserlerinde işleyerek toplumu bilinçlendirme görevlerini üstlenmişler, aynı zamanda kendilerini de egemen ideolojinin sözcüleri olmaktan kurtarmışlardır. 1960 Nesri'nden önceki devirlerde yazarların yapmaya cesaret edemedikleri sistem eleştirisi de bu dönemin temsilcileri tarafından açıkça veya sembollere yüklenerek yapılmıştır. Onlar eserlerinde işledikleri milli ve manevi değerler ve vatan duygusu ile de bağımsızlığın önderleri olmuşlardır. Yazarlar vatan kavramını Sovyetler Birliği sınırları fikrinden kurtarabilmek için kasten doğdukları bölgeleri vatan olarak değerlendirmişler ve ona duydukları özlemi ifade etmeye çalışmışlardır.
Bu çalışmada, 1960 Nesri değerlerini temsil eden yazarların eserleri incelendi. Fakat bazı yazarların 1960 Nesri özelliklerini yansıtmayan eserleri ile ulaşılamayan birkaç eser incelemeye tabi tutulmadı. Bu dönem yazarlarının eserleri kronolojik olarak da sıralanamadı, çünkü eserlerin bir kısmının yayımlanış tarihi mevcut değildi. Özellikle kişi ve mekân tahlil edilirken, eserlerin çokluğu nedeniyle, yazarlar doğum tarihlerine göre sıralandı.
Bu çalışma giriş ve beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Azerbaycan Edebiyatının sosyalizm realizmi çerçevesindeki gelişimi verilmiştir. Birinci bölümde Yeni Nesir hakkında genel bilgi verildikten sonra 1960 Nesli olarak adlandırılan yazarların kısa yaşam hikâyeleri ve eserleri hakkında bilgi verildi. İkinci bölümde ise dönemin üslûp özellikleri açıklandı. Üçüncü bölümde, 1960 Nesri roman ve hikâyelerinde işlenen konular, altı ana başlıkta incelendi.
Bu ayrım yazarların eserlerinde işledikleri konuların sıklıklarına göre belirlendi. Bunlar, toplumsal ve siyasi, vatan, halk kültürü, din ve tabiat gibi konulardır. Araştırmanın dördüncü ve beşinci bölümlerinde eserler kahramanları ve mekânları açısından incelendikten sonra, onların sosyalist gerçekçilerin edebi anlayışından ayrılan özellikleri ortaya konulmaya çalışıldı.
1960 Nesri roman ve hikâyeleri üzerine yapılan bu incelemelerin neticesi ise sonuç bölümünde değerlendirildi.
Bu çalışmanın her aşamasında fikirlerinden istifade ettiğim hocam Prof. Dr. Bilge Seyidoğlu'na ve eserin tashihinde yardımını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Gülhan Atnur'a teşekkürü borç bilirim.
-Sedat Adıgüzel
