Bu çalışma, dönemin Avrupa’sında “en çok satan” kitaplardan birinin, Osmanlı Türkçesine aynı senede kazandırılan iki farklı tercümesini derinlemesine incelemektedir. 19. yüzyılın ünlü popüler iktisatçılarından Otto Hübner’in 1852 yılında yayımladığı Der kleine Volkswirth (Küçük İktisatçı) adlı kitap, modern iktisat düşüncesinin Osmanlı coğrafyasına girişinde etkili olan ilk eserlerden biri olmuştur. Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Portekizce, Felemenkçe gibi dillere çevrilerek birkaç baskısı yapılan eser, Ahmet Hilmi Efendi tarafından İlm-i Tedbîr-i Servet ve Mehmet Mithat Bey tarafından Fenn-i İdâre adıyla 1869 yılında Türkçeye kazandırılmıştır.
Klasik liberalizme uygun şekilde iktisat düşüncesini halka öğretmek amacıyla ve bilhassa okullarda ders kitabı olarak okutulmak üzere sade bir üslupla ve soru-cevap şeklinde hazırlanan eser, Hübner’in popüler yayınlar yoluyla kitlelere iktisadi bilinç kazandırma çabasının bir ürünü olarak görülebilir. Nitekim Petit Manuel Populaire d’Économie Politique adıyla eseri Fransızcaya tercüme eden devrin ünlü liberal iktisatçılarından Charles le Hardy de Beaulieu, yazarın bu amacına uygun şekilde metne müdahale ve ilaveler yapmış; bazı güncel meselelere dair eklediği üç yeni bölümle işçi sınıfında liberal fikirleri yaygınlaştırmayı hedeflemiştir.
Fransızca yayımlanan bu “genişletilmiş tercümeyi” esas alan Ahmet Hilmi Efendi ve Mehmet Mithat Bey de tercümelerine hem kendi ilavelerini hem kendi üsluplarını katmış; netice olarak birbirinden farklı iki metin ortaya çıkmıştır. Bu bakımdan çalışma, benzer meslek ve sosyal tabakaya mensup iki mütercimin aynı dönemde aynı eseri nasıl farklı şekillerde tercüme edebileceğini göstermektedir. Bilhassa Mehmet Mithat Bey’in tercümesi, Tanzimat neslinin anlaşılır üslupla yazma çabasının bir ürünü ve Türk dilinin sadeleşmesinde erken örneklerden biri olarak tebarüz etmektedir.
