Mehmet Bes¸ikc¸i, Osmanlı ordusunun Birinci Du¨nya Savas¸ı’nın gerektirdigˆi yogˆun insan gu¨cu¨ seferberligˆini nasıl yu¨ru¨ttu¨gˆu¨nu¨, kapsamlı ars¸iv taramasını zengin bir su¨reli yayın ve anı-hatırat literatu¨ru¨yle harmanlayarak aras¸tırıyor. Seferberlik kos¸ullarının devlet-toplum ilis¸kilerini yeniden s¸ekillendirici bir etki yaptıgˆını savunan Bes¸ikc¸i, bu su¨rec¸te Osmanlı devleti bir yandan daha merkezi^, otoriter ve milliyetc¸i bir egˆilime girerken, digˆer yandan toplumun seferberlik politikalarına kars¸ı tepkiler verebilecegˆi bir alanın da ac¸ıldıgˆını go¨steriyor. Zorunlu askerlik sisteminin savas¸ yıllarındaki sancılı ama pragmatik is¸leyis¸i,yurt cephesine nu¨fuz etmenin artan o¨nemi ve yıpratıcı cephe kos¸ullarında derinles¸en firar meselesi kitapta masaya yatırılıyor. Go¨zden gec¸irilmis¸ yeni baskısıyla Birinci Du¨nya Savas¸ı’nda Osmanlı Seferberligˆi, yalnızca savas¸ın askeri^ ve sosyal tarihi literatu¨ru¨ne degˆil, aynı zamanda devlet-toplum ilis¸kileri, siyasal mobilizasyon ve milliyetc¸ilik ac¸ısından Osmanlı’dan Cumhuriyet’e gec¸is¸ su¨reci tartıs¸malarına dao¨nemli bir katkı. “Toplumsal akto¨rler Osmanlı seferberlik tecru¨besi esnasında devlete kars¸ı tamamen edilgen ve pasif [degˆildi]; devletin seferber edici politikalarının hedefi olan insanlar faildi ve kendilerini etkileyen politikaları yeniden s¸ekillendirebilen tepkiler u¨retiyorlardı. Bu tepkiler, giderek ko¨tu¨les¸en savas¸ kos¸ullarında toplumsal akto¨rlerin kendi beklentileri ve o¨nceliklerinin devletinkilerle ne kadar o¨rtu¨s¸u¨p o¨rtu¨s¸medigˆine go¨re go¨nu¨llu¨ destek s¸eklinde tezahu¨r edebildigˆi gibi, seferberlik uygulamalarına ac¸ıkc¸a direnc¸ go¨sterme s¸eklinde de olabiliyordu.”
MEHMET BES¸I·KC
