Arama ve elkoyma tedbirleri, maddi gerçeğe ulaşmak için, sırasıyla gerekli olan delillerin elde edilmesi ve kişilerin yakalanması ve bu deliller ile müsadereye tabi olan eşyanın adliyenin eli altında bulundurulması amacıyla başvurulan koruma tedbirlerindendir. Hatta denilebilir ki çoğu soruşturma işlemlerinde, bu tedbirlere başvurulmaksızın maddi gerçeğe ulaşmak mümkün dahi olmayabilir.
Ceza muhakemesinde önemli bir yeri olan bu iki tedbir, özel hayatın gizliliğine ve konut dokunulmazlığına saygı gösterilmesi, haberleşme özgürlüğü ve mülkiyet hakkı başta olmak üzere bazı temel hak ve hürriyetlere doğrudan doğruya müdahale etmektedir. Bu özelliğinden dolayı her iki tedbire hem Anayasa’da (m. 20-21) hem de ayrıntılı olarak 5271 sayılı CMK’da (m. 116-134) yer verilmiştir. Tedbirlerin CMK’da düzenlenmesi, ceza muhakemesinin, üzerinde ağırlıkla durulan şekli işlevinin yanında, temel hak ve özgürlüklere yapılan müdahalenin koşullarını belirleyen ve bunları koruyan maddi işlevini de ortaya koymaktadır.
Tezimizde, hem temel hak ve hürriyetlerle olan ilişkisinin ortaya konulması hem de CMK’da düzenlenişlerinden bu yana geçirdikleri değişimlerin değerlendirilmesi amacıyla, ceza muhakemesi hukukunda arama ve elkoyma tedbirleri inceleme konusu yapılmıştır. Her iki tedbir, birbirinden bağımsız iki tedbir olsa da uygulamada çoğunlukla birlikte uygulanmaları sebebiyle aynı çalışmada incelenmiştir. Çalışmada tedbire ilişkin düzenlemelerin ve uygulamanın, AİHS ve Anayasa’daki ilgili hükümlerle olan uyumu incelenmiş, sorunlu alanlar ifade edilerek buna ilişkin çözüm önerileri sunulmaya çalışılmıştır.
Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde, tedbirlerin hukuki niteliğinin ve temel hak ve hürriyetlerle olan ilişkisinin ortaya konulması amacıyla, koruma tedbiri kurumu ve genel olarak temel hak ve hürriyetler konusu ile kısaca her iki tedbirin sınırlandırdığı hak ve hürriyetler inceleme konusu yapılmıştır.
Çalışmanın ikinci bölümünde arama tedbiri incelenmiştir. Bu başlık altında arama kavramı, aramanın amaçları, şartları, yerine getirilmesi, sona ermesi, denetimi ve hukuka aykırı olarak yerine getirilen aramanın sonuçları doktrin, yargı kararları ve AİHM içtihadı çerçevesinde ele alınmıştır.
Çalışmanın üçüncü bölümünde elkoyma tedbiri incelenmiştir. Bu başlık altında elkoyma kavramı ve benzer kavramlar, elkoymanın amacı, şartları, çeşitleri, yerine getirilmesi, elkonulan eşyanın iadesi veya müsaderesi, elkoyma işleminin denetimi ve hukuka aykırı olarak yerine getirilen elkoymanın sonuçları doktrin, yargı kararları ve AİHM içtihadı çerçevesinde ele alınmıştır.
