Son dönem Osmanlı aydınlarından Muallim Cevdet, eğitimciliği, vazife ahlâkı, çevresine duyarlılığı, zamanın ruhunu okuması ve dönemin koşulları içerisinde cesurca vaziyet alması bakımından özgün bir portredir. Talim, terbiye, kitap, kütüphane, maarif ve irfana dair çalışmaları ve bıraktığı miras, ortak millî ve manevî bir kimlik harcını mümkün kılan değerler içermesi bakımından hususi bir yere sahiptir. O, hamasi bir tarih savunmasından öte, geçmişini sahiplenen ve bu birikim üzerine sağlam bir gelecek inşa etmeye çalışan şuurlu bir eğitimci olarak üstün çabalar ortaya koyan bir öğretmenlik hayatı yaşamıştır. İnsan ve onu var eden içtimai muhitin kıymetini derinlemesine kavrayan Cevdet, yetiştirmekte olduğu nesillere güvenli limanlar ve çıpalar sunabilmiştir. O, lise öğretmeni olarak başladığı meslekî hayatı ile birlikte kitap, kütüphane, arşiv ve değerli evrakın korunması gibi mesailerde yaptığı hizmetler ve bıraktığı telifler ile kültür hayatımıza kayda değer katkılar sağlamıştır. Eğitim ve kültür tarihimizin bu müstesna şahsının hayat hikâyesini, Çocukluk ve Hocalık Hatıraları’nı özellikle kendi dilinden okumak bir devrin dünyasını anlamak ve ona nüfuz etmek bakımından ufuk açıcı olacaktır.
Bugüne kadar tam metni yayımlanmayan çocukluk ve yarım asra yaklaşan hocalık hatıraları, bu çalışmada özgün haliyle yayına hazırlanmıştır. Böylece Osmanlı’nın son döneminde bir gencin ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim hayatı, hocaları, okuduğu kitaplar ve eğitim çevresi hakkında ilginç bilgi ve gözlemlerine şahit olunmaktadır. Onun öğretmenlik mesleğine dair yaptıkları ve yazdıkları, millî eğitim hayatımız ve öğretmen camiası için geçmişten gelen tecrübe ve deneyimlerin mukayese edilmesi ve değerlendirilmesi mesleki bakımından, bilinç sağlayıcı bir özelliğe de sahiptir. Cevdet, hatıralarıyla öğretmenlik tecrübelerini anlatırken ayrıca, özgün bir “öğretmenlik muhtırası” niteliğindeki Muallimlik Adâbı başlıklı bir metin kaleme almıştır. 180 yıla yaklaşan modern öğretmen yetiştirme tarihimizde, bu konudaki en özgün metinlerden biri olan bu yazı hem sadeleştirme hem de özgün haliyle bu derlemeye alınmıştır. Muvazzaf, mesleğinde mesul öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının buradan çok şey öğrenebileceğini ümit ediyoruz.
