Dengbej; lisandır / Kürtçedir, din-iman, dem-zaman, dün-bugün-yarın, düşünce-fikir, dua ve zikir, İlah ve kul bu lisandadır. Lisandan haberdar olan, onu koruyan, süsleyen, anlam katan, var eden, musikiye döndüren, govend tutup dilan ettiren, yas-matem tutup ağlatan, yâre kavuşturup sevindiren, söz ile hüküm veren, bir kelam ile savaşı kesen bu yüce söz / kelam dengbejin vicdanındadır, beynindedir, gönlündedir, dilindedir. ‘‘Önce söz / kelam vardı.” Dengbej; Kürt Sözlü Kültürünün definesi, sefinesi ve Kürt netewin konuşan cevheridir.
Dengbejin kalbi; sevdanın, hasretin, ıstırabın, onurun, insanlığın, rahmetin mekânıdır. Sıradan in-sandan, elinde sopası ve malı / mülkü olup da hüneri olmayanlardan apayrı bir karakterdir. Bir rahip / hoca gibi toplumda dokunulmazlığı vardır. Dengbejlik, bir inancın ve aşiretin, dinin, mesleğin tekelinde değildir. Kabiliyete tâbidir, kime nasip olmuş da gayretle öğrenmiş ve öğretmişse o dengbej olur. Dengbej, bir radyo istasyonu gibidir. Dalgaboyu ve frekans tutarsa herkes onu dinler ve izler, gittiği yerlerde haber olur, ordan ses / seda gelir.
Dengbej, gören, tanıyan, anlam veren, sezinleyen sanat ehli ve yüksek bir hafıza ve söyleme yeteneği olan bir kişidir, yaptıkları ve yapmadıkları anlamlıdır. Canlı ve cansızın sözüdür, kalplere serinlik veren, insanları eğiten, düşündüren ve yönlendirendir. Kürt örf ve âdetinin, umut ve hasretinin, cesaret, cömertlik ve öfkesinin, sevgi ve kavgasının, doğum ve ölümünün, özgürlük ve barışının definesi, küresi, sahibi ve eğitenidir. Dengbejin gücü; sesi, sözü ve hafıza, kudretidir.
