İdarenin Yargı Dışı Denetim Yolları – İdare Hukuku Monografileri –

İdarenin yargısal olarak denetlenmesi gibi yargı dışı yollarla denetlenmesi de hukuk devleti ilkesinin gerekleri arasındadır. İdarenin yargısal ve yargı dışı denetimi arasında bazı temel farklılıklar bulunmaktadır. Söz konusu temel farklılıklar, denetim yöntemlerinin içeriğinden ve niteliğinden kaynaklanmaktadır. Denetim yöntemlerinin içeriği bakımından yargısal denetim yolları hukuka uygunluk denetimiyle sınırlı halde bulunurken, yargı dışı denetim yolları hukuka uygunluk denetimi yanında yerindelik denetimi icra etme imkânına da sahiptir. Denetim yöntemlerinin niteliği bakımından söz konusu farklılık ele alındığında, idarenin yargısal denetimi icrai (bu sayede uyuşmazlığı sona erdirici) nitelikte kararlar almaktayken yargı dışı denetim yolları kural olarak icrai nitelikte kararlar alamamakta tavsiye niteliğinde kararlar vermektedir.

Yargı dışı denetim yolları oldukça fazla çeşitlilik arz etmektedir. Öğretide yargı dışı denetim yolları temelde idarenin kendisi tarafından denetlenmesi, yasama organı tarafından denetlenmesi ve bağımsız kuruluşlar aracılığıyla denetlenmesi şeklinde üç grupta ele alınmaktadır. İdari ve siyasi denetim olarak da isimlendirilen ilk iki denetim türü uzun yıllardır uygulanan bir sistemdir. Fakat üçüncü grupta yer alan bağımsız kuruluşlar insan haklarının ulusal düzeyde korunması ve geliştirilmesi maksadıyla kurulan ulusal insan hakları kurumlarıdır (NHRI). Bu kuruluşlar genel hatlarıyla Paris Prensipleri adı verilen ilkelerle düzenlenmiştir.

Bu çalışmada genel hatlarıyla denetim müessesesinin niteliği, hukuk devleti ilkesiyle olan ilgisi, detaylarıyla birlikte yargı dışı denetim yolları ile kurumsal ve işlevsel açıdan yargı dışı denetim yollarının etkinliği incelenmiştir.