Mihne Sonrası Teopolitik Durumun Sünni Kelama Etkisi

Teopolitik, din ve siyaset ilişkisini anlatan bir kavramdır. Bu ilişki, İslam düşüncesinde en çok mihne hadisesiyle bilinir. İslam’ın kısa zaman içerisinde geniş bir coğrafyaya yayılması, Arap toplumunun İslam öncesinden tevarüs eden problemleri, İslam’ı seçen farklı inanç ve kültür sahiplerinin birlikte yaşaması değişik problem alanları doğurmuştur. Arap-Mevâli münasebeti, ulema-ümera ilişkisi gibi ikiliklerle beraber nihayetinde toplumda ehl-i re’y ehl-i hadis farklılığı olarak görülebilecek fikrî ayrışmalar olmuştur. Mihneyi bu toplumsal problem alanlarının farkında olan Me’mun’un Abbâsî iktidarının devamını sağlamaya yönelik bir manevrası olarak anlamak mümkündür. Me’mun’un başlattığı halku’l Kur’ân sorgulamaları, vasiyetiyle halefleri Mu‘tasım ve Vâsık tarafından çeşitli tonlarda devam ettirilmiştir. Me’mun’un Mu‘tezilî alimlerle kurduğu birliktelik Mütevekkil zamanında Ahmed b. Hanbel ve arkadaşlarının desteklenmesiyle sona ermiştir. Mütevekkil’in başlattığı teopolitik değişim kelâm ilmi başta olmak üzere teşekkül devresinde sayılabilecek ilimleri ve toplumsal alanları etkilemiştir. Bu durumdan Ehl-i sünnet kelâmı da konu ve usul açısından etkilenmiştir. Görünürlüğü bir asır kadar geciken Eş‘arîlik, Mu‘tezile ile Selef anlayışını telif eden bir tavrın adı olmuştur. Elinizdeki çalışma mihne sonrası teopolitik değişimi Ehl-i sünnet kelâmı açısından ele almaktadır.