“Bir toplumun idari örgütlenme biçimi, kültürel yapısı, maliyesi ve diğer kurumları sadece merkezî yapılar ve formel düzenlemeler eşliğinde anlaşılamaz. Merkezi ayakta tutan, kimi zaman da altını oyan taşra, en az merkez kadar dikkate ve araştırılmaya değerdir.”
Yakup Akkuş Modern Dönem Osmanlı Taşra Maliyesi adlı bu kitapta, modern dönem (1864-1913) Osmanlı merkez maliyesi ile taşra maliyesi arasındaki ilişkileri ve devletin mali performansını dönemin diğer devletleri eşliğinde karşılaştırmalı biçimde ele alıyor. Osmanlı maliyesini merkez ve taşra arasındaki idarî-malî ilişkilere odaklanarak inceleyen kitap, literatüre yöntemsel bir katkı yapıyor. Bu yöntem, Osmanlı malî reformlarının ve kurumsal değişim çabalarının, merkez maliyesinin altyapısını oluşturan ve malî performansın temel belirleyicisi olan taşra maliyesi ele alınmadan analiz edilemeyeceği görüşüne dayanıyor. Kitabın literatüre yaptığı teorik katkı ise -yine ilk defa- merkez ve taşra arasındaki idarî-malî bağımlılıktan kaynaklanan sorunlara odaklanmış olması.
Akkuş’a göre sorunların temelini, Osmanlı vilayet idarelerinin 20. yüzyılın başlarına kadar tüzel kişilikten (idarî-malî özerklikten) yoksunluğu oluşturmaktadır. Bu merkeziyetçi idarî tercihle bağlantılı biçimde Osmanlı taşrasında teknik-beşerî ve bürokratik yetersizlikler, merkezin denetim-yaptırım gücünün azlığı, asil-vekil sorunu, yolsuzluklar, işlem maliyetleri, vergi, para ve finansman sorunları, kaynakların etkinsiz dağılımı, heterojen toplumsal yapı vd. karmaşık sorunlar yaşanmıştır. Nihayet bu kısır döngü, merkez ile taşra arasında kendini tekrarlayan ve birbirini besleyen fasit ilişkiler ağını ortaya çıkarmıştır. Modern Dönem Osmanlısı’nın “fasit dairesi” adeta Klasik Dönem “adalet dairesi”nin yerini almış gibidir.
Yakup Akkuş, merkez ve taşra arasındaki bu sorunlu ilişkiler ağının Osmanlı’nın Avrupa karşısındaki iktisadî-malî geri kalmışlığını açıklamada işlevsel bir araç olarak kullanılabileceğini tartışıyor. Bu yaklaşım da kitabı, Osmanlı Tarihini Dünya Tarihi bağlamına oturtma çabasının bir parçası yapıyor.
