Sadruşşeria’nın Kelamı Ta'dil Teşebbu¨su¨ Varlık Ve Uluhiyyet Merkezli Bir İnceleme

Sadruşşerîa’nın kelâmı ta‘dîl teşebbüsü ve varlık felsefesinin incelendiği bu çalışma, kelâm-felsefe ve Mâtürîdîlik-Eş‘arîlik ilişkisi açısından Sadruşşerîa’nın Mâtürîdî geleneğin hangi evresini temsil ettiğini ortaya koymaktadır. Çalışmada, Hanefî-Mâtürîdî geleneğin Râzî sonrası kelâmın kavramsal gelişimi ve mesele genişlemesine adaptasyonu Sadruşşerîa üzerinden gösterilmektedir. Sadruşşerîa’nın ta‘dîl teşebbüsünün genelde kelâm-felsefe, özelde ise Mâtürîdîlik-Eş‘arîlik ilişkisi açısından ele alınması ve anlaşılması gerektiği iddia edilmektedir. Mâtürîdîliğin müteahhir dönemine dair tespitler tarihsel arka plan, muhatap ve dil değişimi, eserinin planı ve içeriği ile temellendirilmektedir. İbn Sînâ, Râzî, Tûsî ve Semerkandî üzerinden önceki birikimle karşılaşması muhatapları açısından değişimi göstermekle birlikte müteahhir dönemde tartışılan başlıkları ele alması mesele genişlemesine, müteahhir dönem diline hâkimiyeti de yönteme adaptasyonunu göstermektedir. Çalışmada, varlık anlayışı tespit edilip kıdem-hudûs ve vücûp-imkân tahliline etkisi incelenmiştir. Ayrıca ilk defa kendisi tarafından ortaya konulan isbât-ı Vâcib delillerine işaret edilip bu deliller formüle edilmiş ve Allah’ın sıfatları konusundaki yaklaşımı sunulmuştur.