Bu operasyon sırasında fazladan bin kişi kurşuna dizilecek olursa, bu mesele edilecek bir şey değildir.
- N. I. Yezhov, Temmuz 1937
Yezhov’dan daha ideal bir görevli (fonksiyonar) tanımıyorum. Kendisine bir görev verdikten sonra, onu kontrol etmenize gerek yoktur: Görevi başarıyla tamamlayacaktır. Sadece bir, gerçekten de önemli, bir kusur var; nerde duracağını bilmez.
- I. M. Moskvin, 1936-1937
1937-1938 yıllarında “Büyük Temizlik” olarak adlandırılan ve on beş ay süren tasfiye operasyonunda yaklaşık 1,5 milyon insan tutuklandı ve bunun neredeyse yarısı idam edildi. Bu dev operasyonun baş icracısı Stalin’in o yıllardaki devlet güvenlik şefi Nikolay Yezhov’du.
Oldukça kısa bir süre öncesine kadar bu kişi hakkında çok az şey biliniyordu ve bilinenler de büyük ölçüde uydurma şeylerdi. 1937-1938 yıllarında çok kısa ömürlü olan “Yezhov kültü”, gerçekten de daha önce görülmüş bir şey değildi. Bu dönem içerisinde Stalin, Yezhov’a karşı oldukça “yakın” davranmıştı ve Kruşçev, Stalin’in ona Yezheviçka (“küçük böğürtlen”) adını taktığını söylüyor. Yezhov’a “etnik operasyon” adı verilen operasyonlarda şahsen ölüm cezası verme izni verilmişti. 1918-1921 yıllarındaki Kızıl Temizlik’ten bu yana Sovyet tarihinin ne öncesinde ne de sonrasında bu dönemde yaşananlara benzer örnekler görülmemiştir.
Ancak Yezhov çok kısa zamanda gözden düştü. 1938 Eylül’ünde Stalin’in Pravda’da bölümler halinde yayınlanmaya başlayan ünlü Sovyetler Birliği Komünist Partisi Tarihi adlı kitabında İç Savaş’taki ve bir de 1930’lu yıların ortalarında Parti kimlik kartlarının kontrolü kampanyasındaki rolü olmak üzere Yezhov’dan sadece iki kez söz edilir. İkinci baskısında ise hiç söz edilmez. 1930 yılların sonlarından itibaren Parti sansürü eserlerini yasakladı. O zamandan beri kendisinden genellikle olumsuz ifadelerle söz ediliyor. 1950’li yıllardaki antistalinizasyon kampanyası sırasında sanki tüm bu olanlar Yezhov’un eseriymiş gibi, 1936-1938 yıllarındaki kanlı temizlikle eş anlamlı olmak üzere hatta Yezhovşina terimi icad edildi.
1990’lı yıllarda eski Sovyet arşivlerinin kapıları biraz olsun aralandı. Yezhov’un yaşamı ve uğraşlarıyla ilgili yeni bilgiler ortaya çıkmaya başladı. Bu kitap Sovyet arşivlerindeki bu yeni belgeler araştırılarak yazılmıştır ve Yezhov hakkındaki tek kapsamlı biyografidir.
