Tarih yazıcılığı, hele yakın döneme yönelikse, eleştirel, serinkanlı bir açılım ister. Oysa devleti savunmak pahasına romantik gözlemler tarihin sembolik boyutlarını yüceltmiş, ulusu gerçekdışı bir özleme dönüştürmüş. Simgeler katı gerçeklermişcesine sunulmuş, tarih mitolojileşmiş... Gerçek birey-toplum ilişkisi yok olmuş, fiktif bir dünya kurgulanmış...
Tarık Zafer’in biliminin ana özelliği “inkılâp tarihi”mizin bu romantik yapısını serinkanlılıkla sorgulaması. Türk toplumsal bilimlerine, siyasetine, tarihine yaptığı en büyük katkı bu kısır döngüyü aşması. Araştırıcı bir kimlikle düne eğilmesi ve uluslaşmayı, ulus-devleti insancıl, hümanist bir açıdan çözümlemesi... Cumhuriyet’i var gücüyle savunurken dünle bugünün ilintisini kurması, bağlantılandırması, bireyi cumhuriyet rejimine oturtması... Sürekli olanı göstermesi, dönüşümü zamanlaması, gerçekle kurguyu ayırdetmesi... Türk siyasal yaşamının en hareketli bir dönemini, Cumhuriyet öncesi siyasal ve toplumsal dönüşümleri, fikir hareketlerini, kuramsal düzenlemeleri genç nesil Tarık Zafer’in rehberliğinde öğrendi... II. Meşrutiyet Tarık Zafer için, kendi deyişiyle bir “laboratuvar”, “İkinci Meşrutiyet bugünün kapılarını açan anahtarları verecek özlü bir devre...
Türkleri imparatorluk formülünden demokratik bir Cumhuriyet formülüne iletmiş bir köprü”.
Tarık Zafer 1952’de yayımlanan Türkiye’de Siyasî Partiler kitabıyla Türkiye’de siyaset bilimine yeni bir soluk getirmiş. 1984 ertesi üç cilt olarak yeniden yayımlanmış. “İkinci Meşrutiyet Dönemi”, “Mütareke Dönemi” ve “İttihat ve Terakki” bu üç cildin altbaşlıkları... Gerçi siyasal parti sorunu yazınımızda ilk kez ele alınmıyor... Ancak Tarık Zafer’in 800 sayfalık eseri salt siyaset bilimi açısından değil, diğer tüm toplum bilimler açısından o günlerin koşullarıyla erişilmesi güç bir doruğu simgeliyor.
Bu kitap yeni baskısının da kanıtladığı gibi bir klasik; 40 yıldır aşılamamış bir “opus magnum”. Türk siyasal yaşamına değinen tüm siyaset bilimcilerin, tarihçilerin başucu kitabı. Birçok geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemleri araştırmacılarının esin kaynağı. Tarihte çok az bilim adamı bu denli uzun bir süre gönderme yapılan bir esere sahip...
- Prof. Dr. Zafer Toprak
