Şartların esaslı değişikliği (rebus sic stantibus) bir uluslararası antlaşmalar hukuku ilkesidir. Şartlardaki esaslı değişiklikler, antlaşmanın akıbeti üzerinde etkilidir. Bu etki, antlaşmaların sona erdirilmesi, askıya alınması ve antlaşmadan çekilme temelindedir. Antlaşma şartlarında esaslı değişiklik konusu VAHS’nin 62. maddesinde düzenlenmiştir. Dolayısıyla ilke yazılı uluslararası tüzenin bir parçası niteliğindedir.
İlkenin antlaşmalar üzerinde etkili olabilmesi için birtakım şartların vuku bulması elzemdir: Değiştiği ileri sürülen şartlar esaslı ve öngörülemez olmalı, bir tarafın antlaşmadan kaynaklanan vecibelerini aşırı değiştirmelidir. Değişiklik tarafların antlaşmayla bağlanma rızalarının temelini oluşturmalıdır. Şartların değişmesinden olumsuz etkilenen tarafın kusuru olmamalıdır. Son olarak bu ilke sınır antlaşmalarına uygulanamamaktadır.
ŞED ilkesi uluslararası yargı uzuvlarında kısmen uygulanmıştır. Bilhassa UAD’ın ilkeye yönelik yaklaşımı ilkenin geleceğini belirlemektedir. Devletler de ilkeye çok kereler başvurmuşlardır.
Bu çalışma, “Uluslararası Andlaşmalar Hukukunda Rebus Sic Stantibus İlkesi” adlı doktora tezinin gözden geçirilerek kitaplaşmış halidir. Çalışmada tümevarım yöntemiyle; uluslarararası yargı uzuvlarının ŞED ilkesini kısmen uyguladığı; ilkenin uygulamada antlaşmayı değiştirme ve yeni antlaşma tesis etme işlevlerinin varlığı ve ilkenin ahde vefanın tamamlayıcısı olduğu tespit edilmiştir.
“Uluslararası Antlaşmalar Hukukunda Şartların Esaslı Değişikliği İlkesi” başlıklı bu çalışma, Türkiye’de, ŞED ilkesinin uluslararası hukuktaki yeri konusunda yazılmış ilk ve tek kitaptır.
