Zaza dili evrensel bir dildir, Âdem’den beri var olduğu söylenmektedir. Ayrıca Zazalar, yine Âdem’den beri var olduğu bilinen kadim Hoomay inancına mensup bir halktır.
Orta Doğu’da yapılan araştırmalar Sümer ve Urartu alfabelerinin Pers, Sasani ve Zaza alfabelerinden çok farklı olmadığını açıkça ortaya koymuştur.
Persçe ve Sasanice kaynaklara göre İran, Irak ve Suriye’de, ülkemizde ise Doğu Anadolu bölgesinde Fırat ve Dicle’ye kadar uzanan topraklarda bulunan milattan önce ve milattan sonraki yapıtlarda ve yazıtlarda Pers/Sasani dili kullanıldığı delillerle ispatlamıştır.
Pers ve Sasani devletleri birbirinin devamı olan bir imparatorluktan gelir. Bu iki imparatorluk da Zazaların ta kendisidir.
Sasanilerle Araplar arasında yaşanan, Sasanilerin, erken halifelik döneminde yani ilk İslam devletiyle girdiği 14 yıllık savaşının ardından Sasani devleti yıkıldıktan sonra son Sasani Hükümdarı III. Yezdicerd (632-651) resmen hükümdar olarak görevde olduysa da peyderpey topraklarını Araplara teslim ettikten sonra doğuya sığınmak zorunda kalır. Bir süre sonra da Merv'de öldürülür. Sasani İmparatorluğu böylece tarihe karışmış olur. Bu tarihten sonra Araplar devletin idaresini Farslara teslim eder.
Hz. Hüseyin’in, Emeviler tarafından kimi kaynaklarda da Muaviye’nin oğlu I. Yezid’in ordusu tarafından 72 kişiyle beraber 680’de Aşure ayının onuncu gününde öldürüldüğü belirtilir. Bu süreçten sonra Hz. Hüseyin’in akrabaları birer birer suikastlerle öldürülmeye başlanınca İmam Cafer, Hz. Hüseyin’in akrabalarını Deylem’e yani Zazaların -eski Sasanilerin- yanına yerleştirir. Kendisi de Medine’ye gidince 8 Aralık 765’de zehirlenerek öldürülür. 680’den sonra Zazalar ve Aleviler Hz. Ali soyundan olanlarla, diğer adıyla ehlibeytle bir arada yaşarlar. Zamanla onların dili asimile olur, onlar da Zazaca konuşmaya başlar. Bu süreçte Zazaların bir kısmı da Aleviliği benimser.
Sasanilerden sonra saray hanedanları doğuda eskiden kendi egemenlikleri altında yaşayan Türk boylarıyla birleşip 1037’de Selçuklu devletini kurmuştur. Selçuklu dönemi itibarıyla Sasanilere ‘Zazalar’ diye hitap edilmeye başlanmıştır, böylece kullanılan dile de Zazaca denilmiştir. Zazalar 1037’den günümüze kadar din, ırk, mezhep ayrımı yapmadan bu vatan topraklarının güvenliği ve selameti için her türlü fedakârlığı yapmış ve yapmaktadırlar.
Âdem’den beri bilinen ve 1500 yıl öncesinde Sasani İmparatorluğu’nun yıkılışının ardından terk edilmek zorunda kalınan kadim Hoomay inancını az da olsa yaşatarak günümüze kadar gelmesini sağlamış olan topluluklar hâlen Orta Doğu’da, İran’ın Zagros Dağları ve Deylem (Deyleman) bölgelerinde, Türki Cumhuriyetlerde, Gürcistan’da varlıklarını sürdürmektedir.
